‘स्पष्ट रूपमा भन्ने हो भने प्रत्येक देहाती इलाकामा केही समयका लागि आतङ्कको सिर्जना गर्नु आवश्यक छ, नत्र भने देहातमा प्रतिक्रान्तिकारीहरूका गतिविधिहरूलाई दबाउन वा घरानियाँहरूको सत्ता पल्टाउनु असम्भव हुनेछ ।’
– माओ, हुनान किसान आन्दोलनको अनुसन्धानबारे प्रतिवेदन ।
‘जहाँ कुनै चीज र मानिसहरूप्रति दुई विरोधी दृष्टिकोणहरू हुन्छन् त्यहाँ दुई विरोधी मतहरू देखा पर्दछन् ।’
– माओ उही
सुदखोर र महाजनको चक्रवृत्ति ब्याजको सिकार बनेका छन् मिथिला बिहारी न.पा.–९ पटथरा टोल बस्ने ऋणी किसान किसोरी महरा । उनका महाजन छन् जनकपुर देवीचोक बस्ने जगदेव साह । उनले पटकपटक गरी लिएको ऋण ४ लाख ५ हजार, महाजनलाई पटकपटक गरी तिरेको रकम २२ लाख । उनी भन्छन्, ‘आपूmसँग भएको १२ कट्ठा धानखेत बेचेर पनि पैसा ति¥यौँ । मलेसिया गएर कमाएको पैसा पनि ति¥यौँ । त्यतिले नपुगेर महाजनले अभैm १८ लाख माग्दैछ ।’
उनको घरसमेत भएको ३ कट्ठा १६ धुर जमिन बाँकी छ, त्यो पनि महाजनको नाममा । महाजन भन्छ, ‘त्यो जमिन पनि बेच्छु । उसको उठीबास हुने सम्भावना प्रबल छ ।’
यसैगरी धनुषाधाम न.पा.–५ नौ सय बिघा बस्ने ऋणी किसान रामकुमारी रामका महाजन हुन् राजेश चौधरी (महेन्द्रनगर) । रामले महाजनसँग ४ वर्षको अवधिमा पटकपटक गरी लिएको ऋण ३ लाख ३० हजार र पटकपटक गरी महाजनलाई बुझाएको रकम हो ५ लाख ८० हजार । महाजनले उनीसँग अभैm माग गरेको रकम ७ लाख ७६ हजार १८९ रुपैया । उनले आपूmसँग भएको २ कट्ठा घरसहितको जमिन नामसारी गरी महाजनलाई दिइसकेकी छिन् । महाजनले जाली कपाली तमसुक छुट्टै गराएका छन् । सोही तमसुकका आधारमा अदालतले उनलाई पुर्जी पठाएको छ । उक्त रकम तिर्न नसक्ने अवस्थाका उनी अब सडकमा पुग्ने अवस्था छ ।
धनुषाधाम न.पा.–५ सिसमपुर बस्ने ऋणी बिहारी राय र उनका महाजन सोही न.पा.–११ उत्तिमपुर बस्ने रामेश्वर साह । उनीसँग ८ वर्षअगाडि लिएको रकम १ लाख २५ हजार । धरौटीस्वरूप ७ कट्ठा घडेरी महाजनलाई नामसारी गरिदिएको । पटकपटक ब्याज मिनाहाका लागि माग गर्दा गाउँका महाजनले राम्राराम्रा महिला मकहाँ ल्याइदेऊ तब मात्र म केही मिनाहा गरिदिन्छु भनेको । महजनले माग गरेको रकम २२ लाख । महाजनले सोही जमिन बैङ्कमा राखेर ४० लाख निकालेको छ ।
यसरी पैसा तिर्न नसक्नेहरूलाई यहाँका सुदखोर महाजनहरूले घरवारविहीन बनाएका छन् । अझ दुःद् पक्ष त कपाली तमसुकका आधारमा अदालतजस्तो सम्मानित मानिने संस्थालाई समेत प्रयोग गर्ने, घरघरमा पुर्जी टाँस्न लगाउने, पालितपोषित गुन्डाहरूलाई धम्क्याउन लगाउने र आतङ्कित पार्ने, कुटपिटसमेत गर्ने गरेका छन् । राज्यलाई कर नतिर्ने कालोधन्दा यिनै महाजनले चलाउने गरेका छन् ।
मिथिला बिहारी न.पा. पत्थराटोल बस्ने हंसराज यादव, साक्षी मात्रै बस्ने तप्सी यादव, जग्गा धितो भएका चौधरी यादवलाई उठीबास बनाए । यसकिसिमको समस्या त जिल्लामा कति छन् कति ।
धनुषामा उठेको सुदखोर महाजनविरुद्धको आन्दोलनमा पनि महाजनहरू बैङ्कले यिनीहरूलाई ऋण दिँदैन, हामीले ऋण नदिने हो भने विवाह व्रतबन्ध, भोजभतेर, वैदेशिक रोजगारीमा जाने आदि काम गर्नै सक्तैनन् । त्यसैले हामीले लिने ब्याज जायज छ भन्छन् तर अधिकांश गरिब किसानहरू त्यसको विपक्षमा उभिएका छन् । राज्य किन सुदखोर महाजनका पक्षमा छ, किन कारबाही गर्दैन उनीहरू भनिरहेका छन् ।
यी त तराई क्षेत्रका किसानका समस्याका केही उदाहरण मात्र हुन् । नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले किसान र सुदखोरहरूका बीचको अन्तरविरोध हल गर्न सङ्घर्ष उठान गरेको छ । आज धनुषा जिल्ला पुनः किसान आन्दोलनको केन्द्र बन्दै गएको छ । यहाँका देहाती इलाकाहरूमा यसको प्रभाव प्रभावकारी रुपमा पर्दै गएको छ । हुनत कम्युनिस्ट पार्टी स्थापना भएदेखि नै किसान आन्दोलनमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको बाह्र बिघासमेत खचाखच हुने गरी किसानहरू सङ्घर्षका उत्रिएको जिल्ला, ऐतिहासिक जनकपुरनगरी, सभ्य मैथिली भाषा र संस्कृति रहेको, महान् जनयुद्धमा १०८ जना सहिद जन्माउन सफल जिल्ला, सामन्तको सबैभन्दा धेरै जमिन कब्जा गरिएको ऐतिहासिक विरासत बोकेको जिल्लालाई आज पनि पुरानै सामन्तवादले गाँजेको छ । हिजो प्रत्येक गाउँमा पहाडतिरका जमिनदारले शासन गर्दथे । दरबारले प्रत्येक गाउँमा एकएकजना पहाडिया अनुहारका जमिनदार राखेर त्यहाँका मैथिलीभाषी जनतालाई दमन गरेको थियो । आज अनुहार फेरिएको छ तर त्यो प्रथा ज्यूँका त्यूँ छ ।
जनयुद्धका क्रममा हजारौँहजार बिघा जमिन कब्जा गरियो पहाडिया अनुहारका जमिनदारको । जमिन कब्जा गर्दा गरिब जनताका महान् छोराछोरीले बलिदानी दिए । आज त्यो जमिन पहाडिया अनुहारको जमिनदारलाई सीमित पैसा दिएर त्यहाँका जालीफटाहाहरूले र केही माओवादी केन्द्र (माके) का नेताको समेत सहभागितामा बेच्ने काम त्यहीँका मैथिलीभाषी अनुहारले गरिरहेका छन् । वास्तविक उत्पीडित गरिब मैथिलीभाषी किसानहरूको स्थिति आज पनि उस्तै दयनीय छ । सानो हुरीबतास आए पनि बस्ने ठाउँ कमैको हुन्छ । शिक्षाको पहुँच घरघरसम्म पुगेको छैन । सफा खानेपानी र शौचालयको अभाव कायमै छ । बिहान उठ्नेबित्तिकै हातमा लोटा लिएका पूmलहरू चौरीभरि नै फुलेको देख्न पाइन्छ । अक्षयकुमारको त्ष्यभित फिल्म त्यहाँ यथार्थ लाग्न थाल्छ । दाइजोका कारण पारिवारिक कलह, सम्बन्धविच्छेद र बहुहत्यासमेत हुने गरेको छ ।
ऐतिहासिक नगर जनकपुरलगायत आसपासमा रहेका मन्दिरका नामका गुठीका जग्गाहरू गुठी प्रशासन र जग्गा दलालहरूको मिलोमतोमा बिक्रीवितरण गरी समाप्त पार्न थालिएको छ पुरानो प्रशासन त्यसमा पनि मौन नै छ ।
पछिल्लो कालखण्डमा केही युवाहरू खाडी मुलुक जान थालेका छन् । त्यसले गर्दा घरमा एउटा विदेशी ब्ल्याङ्केट, एउटा टीभी ल्याउने र कसैकसैले ४ कोठे पककी घरसमेत निर्माण गरेका छन् तर अधिकांश किसानहरूको आम्दानीको स्रोत कृषि नै हो । अन्न, तरकारी उत्पादन गर्ने बजारमा लगेर सस्तोमा बिक्री गर्ने र सामान्य जीविका सञ्चालन गर्ने किसानको दैनिकी छ । विडम्बना, बिरामी प¥यो, छोराछोरीको विवाह गर्नुप¥यो, भोजभतेर गर्नुप¥यो, छोरा विदेश पठाउनुप¥यो । मर्दापर्दा ऋण खोज्नुको विकल्प छैन त्यहाँका अधिकांश किसानसँग । जब अभाव हुन्छ त्यहाँका सुदखोर महाजनहरूबाट ऋण लिन बाध्य हुनुपरेको छ गरिब किसानलाई । महाजनकहाँ जाने, रोइकराइ गर्ने र महाजनले जे भन्छ त्यो मान्ने बाध्यता हुन्छ । महाजनले यही मौका हो भन्छन् र दृष्टिबन्धकका नाममा उनीहरू बस्दै गरेको घरघडेरी, जग्गाजमिन आफ्नो नाममा नामसारी गराउने, छुट्टै जाली कपाली तमसुक बनाउने र थोरै पैसा ऋण दिने महँगो चक्रवृत्ति ब्याज सयकडा ३÷४÷५ रुपैयाँको दरमा । जब ऋण लियो, महिना बिते, महाजनले ताकेता गर्न थाल्छ ब्याज तिर्न लगाउँछ, किसान पैसा तिर्दै जान्छ, तिर्दै जान्छ तर कहिल्यै ऋण सकिँदैन । कतिसम्म भने विदेश जान ऋण लिन्छ, कमाएर आउँदा पनि उसको ऋण चुक्ता हुँदैन, चक्रवृत्ति ब्याजका कारण ।
… … …
यिनै गरिब किसान जनताका पक्षमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले सञ्चालन गरेको जनजागरण अभियानका सिलसिलामा २०७४÷१२÷८ गते पत्रकारसम्मेलन गरेर सुदखोर महाजनका विरुद्ध आन्दोलन घोषणा गरेपछि महाजनहरू आतङ्कित बनेका छन् र उनीहरूले आफ्ना गुन्डाहरू अदालत, प्रशासनसमेत लगाएर ऋणी गरिब किसानलाई त्रास उत्पन्न गर्न खोज्दैछन् भने गरिब किसान पार्टीप्रति आशावादी बनेका छन् । भर्खरै मात्र तेजु भन्ने महाजनले यो पङ्क्तिकारले सुन्ने गरी ‘आजभोलि ऋणीहरूले ऋण फिर्ता गर्न ढिलासुस्ती गर्न थाले’ भनेका थिए । यस्ता गरिब किसानहरू पार्टीको किसान सङ्गठन र धेरैजसो महिला सङ्गठनमा आबद्ध हुन थालेका छन् । यिनै महिलाहरूले वैशाख ४ गतेको पूर्वी कमान्ड बन्दको अघिल्लो दिन जिल्लाका ५ ठाउँमा मशाल जुलुुससमेत निकालेका थिए । यो आन्दोलनले मधेसका अधिकांश मैथिलीभाषी महिलाहरू हाम्रो आन्दोलनमा गोलबन्द हुँदै गएका छन् । अब यस आन्दोलनलाई समग्र मधेसमा पैmलाउने अभियान तीव्रतामा अघि बढिरहेको छ ।
धनुषामा उठेको सुदखोर महाजनविरुद्धको आन्दोलनमा पनि महाजनहरू बैङ्कले यिनीहरूलाई ऋण दिँदैन, हामीले ऋण नदिने हो भने विवाह व्रतबन्ध, भोजभतेर, वैदेशिक रोजगारीमा जाने आदि काम गर्नै सक्तैनन् । त्यसैले हामीले लिने ब्याज जायज छ भन्छन् तर अधिकांश गरिब किसानहरू त्यसको विपक्षमा उभिएका छन् । राज्य किन सुदखोर महाजनका पक्षमा छ, किन कारबाही गर्दैन उनीहरू भनिरहेका छन् ।
पार्टीले सङ्घर्ष सुरु गरेपछि केही सुदखोर महाजनहरू डरले पार्टीलाई मध्यस्थ गर्न लगाएर ऋणीसँग मिलापत्र गर्न थालेका छन् । माथि उल्लेख गरिएका बिहारी रायको महाजनले २२ लाख मागेको थियो तर पार्टीले मध्यस्थ गरेपछि ५ लाखमा मिल्ने र जग्गा फिर्ता गरिदिने सहमति भएको छ । अन्य केही महाजनहरू पनि पार्टीको सम्पर्कमा आइरहेका छन् । यहाँ किसानका तीन श्रेणी छन् : धनी, मध्यम र गरिब । यी तीन श्रेणीका स्थितिहरू फरकफरक छन् । त्यसैले हामीले चलाएको आन्दोलनका सम्बन्धमा तिनका भिन्नाभिन्नै दृष्टिकोण छन् । हामीसँग आबद्ध अधिकांश गरिब किसान नै छन् । मध्यम किसानहरू पनि सहभागी छन् । उनीहरू ‘हामी पार्टीले लिने सबै कदमको साथ दिन्छौँ, पुरानो सत्ताका प्रहरी प्रशासनसँग डटेर लड्छौँ । पार्टीले खुट्टा कमाउनु भएन, सुदखोर महाजनसँग चन्दा लिएर आन्दोलन तुहाउनु भएन’ भन्छन् । अब निकासको सम्पूर्ण जिम्मा पार्टीको काँधमा आएको छ ।
२०७५ वैशाख २४ गते सोमबार बिहान ११ : ५७ मा प्रकाशित
प्रतिक्रिया दिनुहोस्