लिशा (lisha)
सन् २०१२ मा भ्लादिमिर पुटिनले रुसको राष्ट्रपतीय पद पुनः ग्रहण गरेदेखि देशको पूर्वी क्षेत्रको विकास राष्ट्रिय रणनीतिक प्राथमिकतामा परेको छ । त्यस नीतिको फेरबदलले रुसी पूर्वी क्षेत्रको आर्थिक वृद्धि विकास र सहरी विकासमा नयाँनयाँ अवसर ल्याउनुका साथै चीन र रुसबीच क्षेत्रीय आपसी सहयोगमा यथेष्ट स्थान प्रदान गरेको छ ।
अत्यन्त ठूलो सम्भाव्यता
रुसको पूर्वी क्षेत्र मुख्य गरेर देशको साइबेरियाली सङ्घीय जिल्ला र सुदूरपूर्व सङ्घीय जिल्लामा पर्छ । प्राकृतिक भौगोलिक परिस्थिति, क्षेत्रीय विकासको इतिहास र राष्ट्रिय नीतिका कारण पूर्वी क्षेत्रमा सहरी विकासको भविष्य उदीयमान अवस्थामा छन् ।
रुसको आर्थिक सामाजिक विकास व्यापक रूपले असन्तुलित छ । सहरहरूबीच विकासका खाडलहरू साह्रै भयावह छन् । रुसको पश्चिमी क्षेत्रले देशको कुल जनसङ्ख्याको झन्डै ७८ प्रतिशत ओगट्छ, यसको कुल औद्योगिक उत्पादनमा ७० प्रतिशतभन्दा बढी र कुल कृषि उत्पादन ७६ प्रतिशत छ । रुसको पूर्वी क्षेत्रमा सहर विकासको सम्भावना अत्यन्त ठूलो छ ।
रुसको धेरैजसो खनिज, ऊर्जा, वनजङ्गल, पानी र सामुद्रिक जैविक स्रोत पूर्वी क्षेत्रमै केन्द्रित छन् । त्यसो भएर पूर्वी क्षेत्रले रुसको कच्चा पदार्थ आपूर्ति र ऊर्जा सुरक्षा निर्णायक भूमिका खेल्छ ।
हालसालै रुसको पश्चिमी क्षेत्रमा स्रोतहरूको बढ्दो अभाव हुँदा देशको आर्थिक विकास बढीभन्दा बढी पूर्वी क्षेत्रको स्रोतहरूमा निर्भर छ । मध्यपूर्वमा बढ्दै गरेको अस्थिरतासँगै विश्व बजारमा पूर्वी रुसको ऊर्जा निर्यात स्थिति अझ बढ्नेछ । पछिल्ला २० वा ३० वर्षमा, आर्थिक वकासका लागि घरेलु र अन्तर्राष्ट्रिय हिसाबले रुसले पूर्वी क्षेत्रको स्रोत विकासलाई अझ बढी प्रवद्र्धन गर्नेछ । यसले त्यस पूर्वी क्षेत्रको सहरी विकासमा ठूलो प्रभाव पार्नेछ ।
सोभियत सङ्घको क्षेत्रीय विकासलाई सन्तुलित गर्ने रणनीति समाप्त भएको कारणले सोभियत सङ्घको विघटनपछि रुसको पूर्वी क्षेत्रले विकासका लागि केन्द्रीय सरकारको नीति र आर्थिक सामथ्र्य गुमाउन सुरु ग¥यो । पूर्व र पश्चिमबीच विकासको खाडल निकै नै गहिरिँदै गर्दा पूर्वी क्षेत्रको आर्थिक स्थितिमा निरन्तर ह्रास आयो । रुसको सङ्घीय सरकार के कुरामा सचेत छ भने पूर्वी क्षेत्रको आर्थिक पछौटेपनले एसिया–प्रशान्त आर्थिक सहकार्यमा आफ्नो संलग्नतालाई बाधा पु¥याउनुका साथै राष्ट्रिय अर्थतन्त्रले पुनः जागरणलाई पनि रोक्छ । तसर्थ रुसले पूर्वी क्षेत्रका पक्षमा ढल्किएको सङ्घीय नीतिसँगै आफ्नो राष्ट्रिय विकास रणनीतिलाई त्यसअनुकूल बिस्तारैबिस्तारै समायोजन गर्दै लगेको छ ।
अझ बढी विवेकपूर्ण खाका
बजार संयन्त्रअन्तर्गत सहरहरूबीचको आर्थिक सम्बन्ध अझ बलियो हुनेछ । विकास र आर्थिक फाइदाका लागि त्यस क्षेत्रमा हुने जनसङ्ख्या, प्राकृतिक स्रोतहरू र आर्थिक गतिविधिहरू मुख्यमुख्य सहरहरूमा एकत्र हुने बढी सम्भावना हुन्छ । ठूल्ठूला सहरहरूमध्ये धेरैजसो सहरहरूले नयाँ क्षेत्रीय आर्थिक प्रणालीमा कीर्तिमान कायम गर्ने प्रबल सम्भावना छ ।
पूर्वी क्षेत्र भनेको रुसको सबैभन्दा महइभ्वपूर्ण कच्चा खनिज पदार्थको आधार हो । त्यहाँ देशकै ८० प्रतिशतभन्दा बढी परीक्षण भइरहेका खनिज स्रोतहरूका भण्डारहरू छन् । त्यसो भए पनि स्रोतहरू अहिलेसम्म ठूलो परिमाणमा निकालिएको छैन । भविष्यमा हुने विकासको सम्भावना अत्यन्त ठूलो छ । खानीहरूको उत्खनन् र पूर्वाधार सुधारलाई विस्तार गरिएमा ती क्षेत्रहरूमा आर्थिक अभिवृद्धिका नयाँ स्रोतहरू निश्चित रूपले प्रादुर्भाव हुने सम्भावना छ । ती क्षेत्रहरूमा यथेष्ट मात्रामा खनिज पदार्थका भण्डारहरू छन् । यसबाट नयाँनयाँ स्रोतमा आधारित सहरहरूको विकास हुनेछ । साइबेरिया र सुदूरपूर्वले एसिया प्रशान्त देशहरू र युरोपबीचको सबैभन्दा नजिकको यातायातका बाटाहरू प्रदान गर्नेछन् ।
त्यसैगरी रुसमा उत्तरी समुद्री बाटो पनि उपर्युक्त यातायातको मार्ग हुनेछ । सोभियत सङ्घको विघटनपछि सुदूरपूर्व बन्दरगाहहरू नै सबैभन्दा महइभ्वपूर्ण बन्दरगाहहरू भएका छन् । रुसले पूर्वी क्षेत्रको विकास गर्ने रणनीति तय गरेदेखि सिमानासँग जोडिएका सहरहरू र समुद्रका छेउछाउमा रहेका सहरहरूको महइभ्व अझ बढेको छ । त्यस गणनीतिको लक्ष्य एसिया प्रशान्त क्षेत्रलाई एकीकेत गर्नु रहेको छ ।
सुदूरपूर्व रुसको एसिया–प्रशान्त देशहरूसँग व्यापार र वित्तीय अनि आपसी प्राविधिक सहयोगलाई बलियो बनाउने मुख्य आधार क्षेत्र भएको छ । पूर्वी रुसको आगामी आर्थिक र सहरी विकासमा नीतिहरू प्रोत्साहन दिने खालको हुनुपर्छ भने बजारलाई आधारभूत (मुख्य) भूमिका खेल्न दिनुपर्छ । यसरी सिमानासँग जोडिएका सहर र समुद्री सहरहरूले नयाँ विकासका फाइदाहरू प्राप्त गरेका छन् ।
पूर्वी रुसको भविष्यको अर्थतन्त्र र सहरी विकासमा प्रोत्साहन दिने नीति निर्माणसहित बजार व्यवस्थामा ध्यान पु¥याउनुपर्छ । यसबाट आधारभूत भूमिका निभाउन सकिन्छ ।
क्षेत्रीय विकासको दूरीलाई कम गर्दै लान अनुकूल नीतिहरू महइभ्वपूर्ण साधनहरू हुन् । रुसको कम विकसित पूर्वी क्षेत्रलाई सुरुकै चरणमा आधारभूत संरचना र लगानी वातावरण सिर्जनामा केन्द्रित हुने अनुकूल नीतिको आवश्यकता छ । त्यसैबेला नयाँ क्षेत्रीय बजार सामथ्र्यलाई प्रोत्साहित गर्ने र बजार सम्भाव्यतालाई व्यवहारमा लाने नीतिहरूले सघाउनुपर्छ । सुदूरपूर्व सङ्घीय जिल्ला र साइबेरियाली सङ्घीय जिल्ला दुईटै पूर्वी क्षेत्रसँग सम्बन्धित भए तापनि यी दुईबीचका भिन्नताहरू धेरै छन् । साइबेरियाली सङ्घीय जिल्लाको सहरी विकासको तह सुदूरपूर्व सङ्घीय जिल्लाको भन्दा धेरै माथि छ । तसर्थ पूर्वी क्षेत्रको विकासप्रक्रिया दुई जिल्लाका लागि सहयोग नीति भिन्नभिन्न हुनुपर्छ ।
अवरोध पु¥याउने केही कारणहरूले रुसको पूर्वी क्षेत्रको सहर र आर्थिक विकासलाई सीमित पार्ने आशङ्का छ । सन् १९९१ मा सोभियत सङ्घको विघटन भएदेखि त्यस क्षेत्रको विकासका लागि जनसङ्ख्या ह्रास र श्रम अभाव नै प्रमुख समस्याहरू भएका छन् । १९९० देखि २०१२ सम्ममा सुदूरपूर्व सङ्घीय जिल्लाको जनसङ्ख्या ८.७ प्रतिशतले घट्यो भने साइबेरियाली सङ्घीय जिल्लाको जनसङ्ख्या २२.१ प्रतिशतले घट्यो । यसबाट श्रम शक्ति निकै घट्यो । घटेका मजदुरहरूमध्ये बढीजसो सक्षम प्रौढ मजदुरहरू र उच्च तहका पेसेवरहरू रहेका छन् । त्यस क्षेत्रको दीर्घकालीन विकासका निम्ति यो कुरा समस्याग्रस्त हुनसक्छ ।
अझ त्योभन्दा पनि आर्थिक वृद्धिका लागि स्रोतहरूमा अत्यधिक निर्भरता अन्ततः एक किसिमको अभिशाप बन्न सक्छ । देशका प्रचुर प्राकृतिक स्रोतहरूले असावधानीपूर्वक संस्थागत विकासको प्रेरणादायक भूमिलाई कमजोर र आर्थिक सुधारको गतिलाई सुस्त बनाइदिएको छ । सुधारको ढिलो दर र कमजोर संस्थागत विकासले प्राकृतिक स्रोतहरूको प्रभावकारी प्रयोगलाई बाधा पु¥याएको छ । यो कुचक्र ९ख्ष्अष्यगक ऋष्चअभि० रुसको पूर्वी क्षेत्रमा विशेष रूपले प्रस्ट छ । प्राकृतिक स्रोतहरूको प्रचुरताले त्यस क्षेत्रको दिगो र व्यापक आर्थिक विकासका लागि अझै भित्री शक्ति ९भ्लमयनभलयगक० स्रोतको रचना गर्न सकेको छैन ।
अझै त्यस क्षेत्रमा लगानी गर्ने वातावरण निकै कमजोर छ । प्रथमतः अनुकूल कानुनी प्रत्याभूति र आवश्यक स्वीकारयोग्य नीतिहरूको अभावबाट त्यस्तो भएको हो । धेरैधेरै वैज्ञानिक संस्थाहरूले त्यहाँ काम गरिसके तापनि त्यस क्षेत्रमा बजारीकरण परिपक्व छैन । वैज्ञानिक अनुसन्धानका उपलब्धिहरू अझै कार्यान्वयन हुनसकेका छैनन् ।
बढ्दो आपसी सहयोग
रुसको पूर्वी क्षेत्र र चीनको उत्तरपूर्वी प्रान्तहरूबीच स्वस्थ आर्थिक र व्यापारिक आपसी सहयोग बढेको छ । रुसको पूर्वी क्षेत्रको विकास र उत्तरपूर्वी चीनको पुनरुत्थानबीचको सकारात्मक अन्तरक्रियाले दुई देशबीचको सीमाना क्षेत्रहरूमा आपसी हित तथा आपसी सहयोगको अभिवृद्धि भएको छ ।
रुसको पूर्वी क्षेत्रले सामना गर्नुपरेको श्रम शक्ति र लगानीको अभाव छोटो समयावधिभित्र सजिलै समाधान गर्न सकिँदैन । अर्को शब्दमा भन्नुपर्दा विशेष गरेर चीनको थप सहयोगबिना यो मामला सुल्झिने सम्भावना छैन । रुसको पूर्वी क्षेत्रको विकासमा सहभागी हुनु चीनको चाहनाअनुसार पनि स्वार्थ मिल्न जान्छ । यसबाट चीनलाई ऊर्जा र प्राकृतिक स्रोतहरूको माग पूर्ति गर्न मद्दत मिल्छ । यसैगरी उत्तरपूर्वी चीनका पुराना औद्योगिक आधार हरूको पुनरुत्थान गर्ने कार्य र समग्रमा चीनको प्राकृतिक स्रोतको सुरक्षालाई अझ राम्रो गर्न सहयोग पुग्छ ।
रुसको पूर्वी क्षेत्रमा आधारभूत संरचना निर्माण कार्यबाट चिनियाँ मजदुरहरूले अझ बढ कामको मौका पाउन सक्छन् । यसबाहेक आधारभूत संरचना निर्माणकार्यबाट चीनलाई फाइदा हुन्छ र रुसको पूर्वी क्षेत्र विकास रणनीतिले चिनियाँ व्यवसायीहरूले काम पाउँछन् । रुसको सुदूरपूर्व जिल्लाको सबभन्दा ठूलो सहर खाबारोभ्स्क ९प्जबखबचयखकप० हो । चीनको फुयुआन ९ँग थ्गबल० काउन्टी सिमानाको ठीक पारिपट्टि खाबारोभ्स्क छ । चीनको हैसियाय टापु ९ज्भष्हष्बशष् क्ष्कबिलम० रुसमा ‘बोल्सोइ युसुरिस्की टापु’ ९द्ययकिजयथ गककगचष्थकपथ क्ष्कबिलम० का रूपमा चिनिन्छ । त्यस टापुलाई संयुक्त रूपले विकास गर्ने चीन र रुसको योजनाअनुरूप दुई देशबीचको आर्थिक सम्बन्धले सिमानामा जोडिएका सहरहरूको विकास अझ तीव्र हुनेछन् ।
(लेखिका चिनियाँ विज्ञान प्रतिष्ठानअन्तर्गतको भौगोलिक विज्ञान र प्राकृतिक स्रोत–अनुसन्धान संस्थानकी अनुसन्धानकर्ता हुन्
The Far East Fortune
BEIJING REVIEW
February 6, 2014
रातो खबर साप्ताहिकबाट
प्रतिक्रिया दिनुहोस्